Phong tục nhuộm răng đen của người Việt xưa

[Scampi]

Chào các bạn,

Mình vừa có dịp ghé thành phố Việt trì, Tỉnh Phú Thọ, một vùng trung du ở Bắc bộ. Nhớ mấy câu thơ của Tố Hữu:
Đẹp vô cùng Tổ Quốc ta ơi
Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ơ tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca
Tuy nhiên bây giờ rừng cọ thì chẳng thấy đâu cả, vì dân đã đốn hết rồi do không cần lá cọ để lợp nhà nữa.
Không được "mục sở thị" rừng cọ nhưng kỳ này mình lại chụp được mấy bà lão đều có răng đen rất ấn tượng. Topic này mình muốn giới thiệu với các bạn 1 phong tục khá đặc biệt của dân Việt xưa: phong tục nhuộm răng đen.

#1. Một bà lão răng đen đang nhai trầu:



#2. Một bà răng đen đang cười rất tươi:



Google cụm từ "răng nhuộm đen", có quá nhiều kết quả !

Thông tin trên Wikipedia:

Nhuộm răng là một trong những phong tục xưa của nhiều dân tộc ở Đông Á, như Việt Nam, Nhật Bản, Malaysia và miền Nam Trung Quốc.
Tại Việt Nam, ngoài người Kinh, các dân tộc khác như Thái, Si La, Tày, Dao đều có tục này; nhưng mỗi nơi, mỗi dân tộc đều có cách nhuộm răng khác nhau về ý nghĩa, thẩm mỹ, sức khỏe và chất liệu sử dụng trong lúc nhuộm.

[tuannm]

Hay lắm anh Thanh. Tiếp đi anh.

Sực nhớ câu ca dao:

Răng đen như thể hạt na
Kén qua kén lại nó ra hạt bầu

Hổng biết có ăn nhập gì hông nữa :lol:

[Scampi]

KỸ THUẬT NHUỘM RĂNG
Thời gian nhuộm
Trong những thói tục của người Việt, khi trẻ con thay răng sữa, nếu là răng hàm dưới thì vứt răng xuống gầm giường, còn trên thì vứt lên mái nhà và hô 3 tiếng cho "ông thiêng" nó tha đi để cho mau mọc răng.
Người ta chỉ nhuộm răng sau khi đã thay toàn bộ răng sữa, thời gian đó là thích hợp nhất để nhuộm vì lúc ấy răng còn non, độ thấm của thuốc nhuộm dễ gắn chặt vào men và ngà răng hơn. Người bình dân thường nhuộm theo phương pháp đơn giản, nhưng người giàu có hay quan lại lại nhuộm răng theo nhiều lối cầu kỳ với những phương pháp gia truyền khác nhau.
Người con gái Thái chỉ sau khi lấy chồng mới nhuộm răng và ăn trầu, cách nhuộm răng của họ cũng khác với người Kinh.
Với bà thầy Thại, một người nhuộm răng nổi tiếng ở Huế, mỗi đợt nhuộm là 15 người ăn ở luôn tại nhà trong thời gian nửa tháng. Buổi chiều "bà thầy" cho người đang nhuộm leo lên một đồi nhỏ trong làng, há miệng to để gió thổi vào cho thuốc nhuộm mau khô. Thuốc nhuộm răng của bà thầy Thại nổi tiếng vang khắp cả một vùng Trung kỳ, đại lý thuốc của bà có ở chợ Đông Ba, Quảng Trị, Đông Hà và vào đến Quảng Nam, Quảng Ngãi...
Thành phần thuốc nhuộm
Thuốc nhuộm răng gồm các thành phần căn bản như sau:
• Bột nhựa cánh kiến
• Nước cốt chanh
• Phèn đen
• Nhựa của gáo dừa.
Cách nhuộm
• Người Si La có tục nhuộm răng phổ biến nhưng nam giới nhuộm răng đỏ còn nữ nhuộm đen. [1]
• Người Thái nhuộm răng như sau: Đầu tiên, để làm sạch răng họ phải chà xát nhiều lần bằng một miếng cau khô, sau đó dùng lưỡi dao hơ cho vừa nóng, rắc bột cánh kiến lên để bột nhựa cánh kiến nóng chảy ra. Chờ bột nhựa cánh kiến vừa nguội mới lấy miết vào răng. Trong vòng 7 dến 10 ngày sau không được dùng thức ăn uống nóng, không nhai đồ ăn cứng, khi răng trở nên màu ngà họ sẽ nhuộm đen bằng nhựa cây mét non.
• Phần viết về người Dao có đoạn: "Người Dao nhuộm răng đơn giản bằng nước vắt của lá cây mơ tam thể hoặc lá cây mơ lông. Cách này có độ bền kém cho nên thường phải nhuộm lại luôn." [2]
• Đối với người Kinh, cách nhuộm răng được miêu tả như sau:
Khởi đầu, miệng và răng phải được làm vệ sinh thật sạch cho đến khi lấy tay sờ vào thân răng phải trơn láng mới được.
Trong ba ngày đầu phải đánh răng, xỉa răng bằng vỏ cau khô với than bột trộn với muối bột. Một ngày trước khi nhuộm phải nhai ngậm chanh hoặc hạnh, súc miệng bằng rượu trắng pha nước chanh để lớp men răng "mềm" đi, axít của chanh sẽ bào mòn tạo thành những vệt lõm sần sùi trên men răng. Thời gian này là thời gian đau đớn nhất cho người nhuộm vì răng, môi, lưỡi, lợi và niêm mạc trong vòm họng sưng tấy, răng lung lay như muốn rụng. Thuốc nhuộm răng bằng nhựa cánh kiến được điều chế trước đó 7–10 ngày theo đúng công thức với tỷ lệ bột nhựa cánh kiến và nước cốt chanh tùy theo mỗi người, chất sền sệt đó được trét lên một mảnh vải thô trắng hay lụa. Người ta trét lên lá dừa, cau hay lá ngái sau đó mới áp lên hai hàm răng. Việc áp thuốc nhuộm răng được thực hiện vào sau buổi ăn chiều, đến giữa đêm sẽ được thay bằng một miếng áp mới.
Đến sáng bà thầy sẽ gỡ ra lớp nhựa sơn mới phủ lên đêm trước. Sau đó phải súc miệng bằng nước mắm, có nơi dùng nước dưa chua, để thải hết chất thuốc còn sót lại. Người nhuộm răng phải ngậm miệng suốt đêm, tránh để miếng thuốc nhuộm bong ra, phải làm như vậy mỗi đêm 2 lần trong 7 đêm. Khoảng thời gian đó người nhuộm răng chỉ được nuốt chửng thức ăn chứ không được nhai. Khi thấy răng có màu đỏ già (màu của cánh kiến) thì việc nhuộm răng sẽ bước qua giai đoạn 2 là giai đoạn nhuộm đen răng bằng cách phết dung dịch bôi đen lên răng. Thuốc bôi đen là hỗn hợp phèn đen trộn với nhựa cánh kiến, dung dịch này được phết trong 2 ngày.
Phải súc miệng bằng một thứ thuốc gọi là thuốc xỉa nước. Giai đoạn cuối cùng là cố định bằng nhựa của gáo dừa được đốt hay nấu chảy, chất nhựa này tạo thành một lớp men trên thân răng gọi là "giết răng". Khi hoàn tất giai đoạn này người nhuộm răng sẽ có một hàm răng đen bóng như hột mãng cầu.
Được bảo vệ cẩn thận răng nhuộm có thể giữ màu đen bóng 20, 30 năm. Muốn cho hàm răng lúc nào cũng đen nhánh thì độ một năm lại nhuộm bồi thêm một lớp. Răng không được chăm sóc sẽ bị phai màu, loang lổ gọi là răng cải mả, trông không đẹp.

DÂN TỘC KINH
Truyền thuyết
Theo các truyện cổ tích Việt Nam thì từ hàng nghìn năm trước người Việt đã có tục nhuộm răng. Theo truyền thuyết Việt Nam tục này đi cùng với tục xăm mình và ăn trầu. Sứ thần của nước Văn Lang đã trả lời vua nhà Chu (Trung Quốc) về tục ăn trầu rằng: "Người Việt có tục ăn trầu để khử mùi ô uế và nhuộm cho răng đen...". Nhưng Đại Việt Sử Ký Toàn Thư chỉ ghi lại lời vua Hùng về tục xăm mình, còn tục nhuộm răng không thấy.
Theo Lịch sử Việt Nam (tập 1, Nhà xuất bản Khoa Học Xã Hội, 1971, trang 48) có đoạn: "Về thời Hùng Vương, ai cũng xăm mình. Ai cũng búi tóc hoặc cắt tóc ngắn. Ai cũng thích đeo hoa tai và nhiều vòng tay. Người ta nhuộm răng, ăn trầu".
Trong bài hịch của vua Quang Trung vào năm 1789 có câu liên quan đến tục nhuộm răng
Đánh cho để dài tóc
Đánh cho để đen răng
Đánh cho nó chích luân bất phản
Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn...

Thợ nhuộm răng
Tục nhuộm răng có từ thuở xa xưa, nhưng chỉ thông dụng ở miền Trung và miền Bắc Việt Nam. Khi lên mười ba, mười bốn tuổi, mọi người đều thích nhuộm răng. Việc nhuộm răng trải qua nhiều giai đoạn, kéo dài từ một đến hai tuần và những thứ thuốc gia truyền thường được xem như một thứ gia bảo, người ngoài khó biết đưọc công thức pha chế.
Ở nông thôn có người nhuộm răng gọi là "thầy", ông ta đi từ làng này sang làng khác để hành nghề. Ở Huế lại có các "bà thầy" nhuộm răng thường hành nghề cố định trong các chợ, như chợ Đông Ba có đến 5, 6 người hành nghề này. Họ có một cái sạp ngay giữa chợ, các chợ nhỏ như chợ Bến Ngự, chợ Bao Vinh, chợ An Cựu cũng có một đến hai "bà thầy" nhuộm răng.
Ở kinh đô Huế có bà thầy vừa hành nghề nhuộm răng vừa sản xuất thuốc nhuộm, thuốc xỉa... Muốn nhuộm răng phải ghi tên và đặt tiền cọc trước, có khi mất cả hàng tháng mới được nhuộm.

Văn chương
Trong văn chương thì tục nhuộm răng và răng đen của người phụ nữ được ca ngợi tôn vinh như một nét đẹp không thể thiếu được.

Răng đen ai nhuộm cho mình
Cho duyên mình đẹp, cho tình anh say?
(Ca dao)

Răng đen là nét đáng yêu được xếp vào hàng thứ tư trong cái duyên của người con gái. Trong bài "Mười thương" của ca dao Việt Nam có đoạn:

Một thương tóc bỏ đuôi gà,
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên,
Ba thương má lúm đồng tiền,
Bốn thương răng láng hạt huyền kém thua

Và để hấp dẫn, để sửa soạn, để trang điểm người con gái bao giờ cũng rất chú trọng đến hàm răng đen gợi cảm của mình:

Lấy chồng cho đáng tấm chồng,
Bõ công trang điểm má hồng răng đen. (Ca dao)

Và:

Năm quan mua lấy miệng cười
Mười quan chẳng tiếc, tiếc người răng đen.(Ca dao)

Còn trong bài thơ "Bên kia sông Đuống" của Hoàng Cầm thì:

...Những cô hàng xén răng đen
Cười như mùa thu toả nắng...

Trong thành ngữ Việt Nam cũng có nhắc đến phong tục này

Con gà tốt mã về lông,
Răng đen về thuốc, rượu nồng về men

Sự suy tàn của tục nhuộm răng
Việt Nam
Tục nhuộm răng là một nét văn hóa để phân biệt với các tộc người khác. Hầu như tất cả người dân Việt Nam từ kẻ nghèo cho đến người giàu, từ giai cấp nông dân cho đến giới quan lại, điền chủ, hoàng thân quốc thích, vua chúa ai ai cũng nhuộm răng.
Khoảng vào năm 1862, khi nền văn minh Tây phương xâm nhập mạnh mẽ vào Việt Nam, và nhất là đầu những năm của thế kỷ 20, nhiều phụ nữ đã để răng trắng hay cạo hàm răng đen được nhuộm từ thuở mới thay răng để trở thành người phụ nữ mới nhằm tham gia vào công cuộc cải cách xã hội, phong trào đòi nữ quyền, giải phóng, phong trào này phát triển rầm rộ trong thời đại canh tân. Thuở ấy trong xã hội có hai phái kình chống nhau kịch liệt, một nhóm cho rằng để răng trắng, hớt tóc là bè lũ theo Tây, làm me Tây...; còn nhóm kia thì cho rằng tóc củ hành, răng đen, áo the quần vải là hủ lậu, kém văn minh... Thời đó, người ta chỉ đánh giá bề ngoài mà không chú trọng nhân cách, tư tưởng ở bên trong. Đấy là giai đoạn đánh dấu sự suy tàn của tục nhuộm răng ở Việt Nam.

#3: Một bà lão rất già với bộ răng đen còn rất chắc



#4: Ảnh một bà răng đen ở Bắc Ninh của tác giả Bich Le được đăng trên Trekearth:

http://www.trekearth.com/gallery/Asi...hoto179422.htm



#5. Ảnh một bà răng đen ở Đông Hồ của bác Skywalkers nhóm Vnphoto tại Hà Nội chụp (Xin phép bác Skywalkers chophép đưa ảnh vào đây để minh họa)

http://www.vnphoto.net/forums/showth...&page=18&pp=10

[cuhiep]

mấy cái ảnh của bác nhìn nó cứ thế nào ấy.
em nhìn sợ sợ hihihi

[Scampi]

Một nhận xét rất trực quan là các bà lão này hầu hết là đã trên dưới 70 tuổi cả rồi nhưng răng của họ vẫn còn rất chắc. Theo tìm hiểu của Scampi thì hầu như cả đời các bà này chưa bao giờ phải đánh răng cả. Buổi tối thì thường họ uống trà rồi đi ngủ, buổi sáng thì họ ăn trầu thay vì đánh răng :lol:

#6. Bà lão này đang đi làm đồng, khi được xin chụp ảnh thì cười rất tươi. Răng của bà có 1 cái bị phai màu, chắc lâu nay không được "đắp thuốc" bổ sung:

[Scampi]

mấy cái ảnh của bác nhìn nó cứ thế nào ấy.
em nhìn sợ sợ hihihi

Cám ơn bác cuhiep đã xem và có nhận xét, nhưng sợ là sợ cái gì ạ ? về xử lý ảnh bằng PS thì mình kém lắm, chủ yếu là sử dụng Picasa cho nhanh, sau đó resize và Canvas size lại bằng PS.
P.s: bác cuhiep đang làm ảnh cho Smart Tailor đấy phải không ạ ? Có thằng em ở đó khen bác dữ dội lắm :lol:

[chaoban]

Một nét văn hoá của người Việt xưa, làm anh nhớ đến bà ngoại, một bà già người Huế răng đen và nghiện thuốc lá Cẩm Lệ, hiền hậu thương con quý cháu. Cám ơn Hà Thanh nha, mà còn mái tóc nữa Thanh ơi, em có tư liệu nhiều thì làm topic cũng hay đấy,tóc trẻ em các vùng miền,của các bà các cô mỗi nơi mỗi khác.

[Scampi]

Hay lắm anh Thanh. Tiếp đi anh.

Sực nhớ câu ca dao:

Răng đen như thể hạt na
Kén qua kén lại nó ra hạt bầu

Hổng biết có ăn nhập gì hông nữa :lol:

@Tuanmn: hai câu ca dao này hay lắm, lạ nữa vì google không có đâu.

Hồi xưa thì 10 tiêu chuẩn xếp hạng nhan sắc các cô gái để bình chọn như bài Mười thương sau:

Một thương tóc bỏ đuôi gà
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên
Ba thương má lúm đồng tiền
Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua
Năm thương cổ yếm đeo bùa
Sáu thương nón thượng quai tua dịu dàng
Bảy thương nết ở khôn ngoan
Tám thương miệng nói lại càng thêm xinh
Chín thương cô ở một nơi
Mười thương con mắt hữu tình với ai

Trong số mười cái dễ thương của các bà, các cô hồi xưa, mái tóc được xếp hàng đầu, hàm răng đen chiếm hạng tư.
Hồi nay đi thi hoa hậu mà có cô nào "trình diễn" hàm răng đen ban giám khảo ngay vòng đầu cho rớt là cái chắc. Chúng ta thử tưởng tượng Hoa hậu Nguyễn Thị Huyển, Hoa hậu Mai Phương có hàm răng đen như hạt na (hạt mãng cầu) thì như thế nào nhỉ ?
Thế mới biết quan niệm về cái đẹp mỗi thòi 1 khác.

Post tiếp hai bà cụ cùng đi làm đồng với nhau:

[baocong]

Chào các bạn,

Mình vừa có dịp ghé thành phố Việt trì, Tỉnh Phú Thọ, một vùng trung du ở Bắc bộ. Nhớ mấy câu thơ của Tố Hữu:
Đẹp vô cùng Tổ Quốc ta ơi
Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ơ tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca
Tuy nhiên bây giờ rừng cọ thì chẳng thấy đâu cả, vì dân đã đốn hết rồi do không cần lá cọ để lợp nhà nữa.
Không được "mục sở thị" rừng cọ nhưng kỳ này mình lại chụp được mấy bà lão đều có răng đen rất ấn tượng. Topic này mình muốn giới thiệu với các bạn 1 phong tục khá đặc biệt của dân Việt xưa: phong tục nhuộm răng đen.

#1. Một bà lão răng đen đang nhai trầu:



#2. Một bà răng đen đang cười rất tươi:



Google cụm từ "răng nhuộm đen", có quá nhiều kết quả !

Thông tin trên Wikipedia:

Nhuộm răng là một trong những phong tục xưa của nhiều dân tộc ở Đông Á, như Việt Nam, Nhật Bản, Malaysia và miền Nam Trung Quốc.
Tại Việt Nam, ngoài người Kinh, các dân tộc khác như Thái, Si La, Tày, Dao đều có tục này; nhưng mỗi nơi, mỗi dân tộc đều có cách nhuộm răng khác nhau về ý nghĩa, thẩm mỹ, sức khỏe và chất liệu sử dụng trong lúc nhuộm.

Nhìn bà này giống bà cố nội của em đã mất rồi.

[baocong]

@Tuanmn: hai câu ca dao này hay lắm, lạ nữa vì google không có đâu.

Hồi xưa thì 10 tiêu chuẩn xếp hạng nhan sắc các cô gái để bình chọn như bài Mười thương sau:

Một thương tóc bỏ đuôi gà
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên
Ba thương má lúm đồng tiền
Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua
Năm thương cổ yếm đeo bùa
Sáu thương nón thượng quai tua dịu dàng
Bảy thương nết ở khôn ngoan
Tám thương miệng nói lại càng thêm xinh
Chín thương cô ở một nơi
Mười thương con mắt hữu tình với ai

Trong số mười cái dễ thương của các bà, các cô hồi xưa, mái tóc được xếp hàng đầu, hàm răng đen chiếm hạng tư.
Hồi nay đi thi hoa hậu mà có cô nào "trình diễn" hàm răng đen ban giám khảo ngay vòng đầu cho rớt là cái chắc. Chúng ta thử tưởng tượng Hoa hậu Nguyễn Thị Huyển, Hoa hậu Mai Phương có hàm răng đen như hạt na (hạt mãng cầu) thì như thế nào nhỉ ?
Thế mới biết quan niệm về cái đẹp mỗi thòi 1 khác.

Post tiếp hai bà cụ cùng đi làm đồng với nhau:

Trông vui quá nhễ, già nhưng tâm hồn vẫn còn trẻ phơi phới.